1.1.1. Tác giả Vũ Quốc Trân

– Vũ Quốc Trân (? – ?), tương truyền là tác giả của truyện Nôm Bích Câu kỳ ngộ.

– Ông là người làng Đan Loan, huyện Bình Giang, tỉnh (Hải Dương); nhưng sống ở phường Đại Lợi (một phần phố Hàng Đào thuộc Hà Nội ngày nay) vào khoảng giữa thế kỷ 19.

– Ông sống đồng thời với Nguyễn Văn Siêu, Cao Bá Quát.

– Ông đi đỗ mấy khoa tú tài nên thường được gọi là “cụ Mền Đại Lợi”.

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại:

– Tú Uyên gặp Giáng Kiều thuộc thể loại truyện thơ Nôm.

– Truyện thơ Nôm là  thể thơ tiếng Việt viết bằng chữ Nôm (thường là thơ lục bát) để kể chuyện (trần thuật). Đây là một loại hình tự sự có khả năng phản ánh về hiện thực của xã hội và con người với một phạm vi tương đối rộng.

 

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

– Bích Câu kỳ ngộ nguyên là một tiểu thuyết bằng chữ Hán, xuất hiện trong tập Truyền kỳ tân phả của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm (1705-1748). Có người cho rằng tập truyện này là của Đặng Trần Côn (? -1745), nhưng học giả Trần Văn Giáp dựa vào nhiều tài liệu lại khẳng định là của Đoàn Thị Điểm.

– Bích Câu kỳ ngộ có bản dịch là truyện Nôm của Việt Nam, dài 678 câu thơ lục bát, kể về sự tích một người học trò tên là Trần Tú Uyên gặp nàng Giáng Kiều ở đất Bích Câu (Bích Câu có nghĩa là ngòi biếc, nay thuộc thành phố Hà Nội).

 

c. Bố cục văn bản:

– Phần 1: Từ đầu đến “xiết bao là tình” – Cuộc gặp gỡ của Tú Uyên và Giáng Kiều. 

– Phần 2: Còn lại – Kết duyên vợ chồng và khung cảnh ngày nên đôi.

 

d. Tóm tắt tác phẩm:

Tú Uyên gặp Giáng Kiều trong đoạn trích “Tú Uyên gặp Giáng Kiều” của tác phẩm “Bích Câu kì ngộ”. Chàng thư sinh nghèo Trần Tú Uyên đem lòng tương tư nàng tiên nữ Giáng Kiều sau khi gặp được nàng trong một lần đi xem hội xuân. Tình yêu đó khiến chàng ôm mộng ngày đêm nhung nhớ và sớm khuya ôm mộng đến sinh bệnh, “chồn” cả người. Một hôm, chàng trở về nhà và thấy cơm canh đã bày sẵn đầy đủ như “bát trân” và bắt gặp một người con gái trong tranh bước ra. Từ đó, chàng và Giáng Kiều đồng vợ đồng chồng chung sống hạnh phúc, vốn có duyên trời định “ba sinh” với nhau. Đoạn trích này thể hiện tình yêu chân thành, sắc sảo bằng những câu văn trữ tình, đậm nét dân tộc và phản ánh mong muốn về một cuộc sống tự do, không khó khăn, loạn lạc.

Bích Câu kì ngộ (Chuyện Tú Uyên)

(Hoàng Xuân Hãn hiệu đính và chú giải, NXB Huế, 1963)

1.2.1. Cuộc gặp gỡ của Tú Uyên và Giáng Kiều

* Cảnh gia cảnh nghèo khó của chàng thư sinh Tú Uyên:

Mưa hoa khép cánh song hồ 

– Cha mẹ mất sớm, chàng một mình lủi thủi với căn nhà giữa hồ Bích Cầu.

– Ngày đêm miệt mài đèn sách. 

 

* Cuộc gặp gỡ của chàng và Giáng Kiều

– Gặp gỡ dịp dạo chơi xuân, tình cờ gặp cô gái xinh đẹp như tiên nữ = > ôm mộng ngày đêm: 

Sớm khuya với bức họa đồ làm đôi

Mâm chung một, đũa thêm hai

…

Cho hay tình cũng là chung

Khách tiên chưa dễ qua vòng ái ân!

– Nỗi nhớ của Tú Uyên như “sông Tương mơ hình” (sông Tương là nơi hai bà Nga Hoàng và Nữ Anh đã khóc thương chồng)

– Tú Uyên mua được bức tranh nàng thiếu nữ với nét đẹp tựa như người chàng đang nhớ thương = > mua về treo để sớm khuya ôm mộng. 

 

* Tâm trạng Tú Uyên sau khi gặp Giáng Kiều

– Chàng nghĩ về người thiếu nữ ấy đến nỗi ngỡ người trong tranh “phát phu”, tưởng tượng người thiếu nữ trong tranh là người thật: 

Có khi hình ảnh cũng là phát phu

+ Chàng ôm nhớ nhung đến “chồn” cả người – ốm yếu không còn cử động được. 

+ Mong muốn “bẻ khóa cung trăng” để thấy được “chị Hằng” mà nàng ngày đêm mộng mị. 

=> Nỗi niềm tương tư, tình cảm sâu nặng. 

– Khi Tú Uyên bận công việc ở trường trở về muộn đã thấy cơm nước dọn sẵn:

Một khi ra việc trường văn

Trở về đã thấy bát trân sẵn sàng

…

Bếp trời sẵn đó hay sao?

Của đâu thấy lạ, lòng nào chẳng nghi!

– Cơm canh tiếp đón không chỉ là cơm canh bình thường mà đầy đủ, sung túc như “bát trân”. 

=> Quyết định rình thì thấy một nàng thiếu nữ bước ra từ trong tranh. 

Sáng mai cứ buổi ra đi

Liệu chừng thoắt trở lại về thử coi

…

Vốn xưa thiếp khách thanh tiêu

Tiên Thù là hiệu, Giáng Kiều là tên

=> Thỏa mỗi nhớ mong khi gặp được người trong mộng, mắt chàng rưng rưng “bên mừng bên lệ” thổ lộ tình cảm bấy lâu nay với thiếu nữ.

Cảnh Tú Uyên nhìn thấy Giáng Kiều bước ra từ trong tranh

1.2.2. Kết duyên vợ chồng 

– Khi được chàng thổ lộ, nàng tiên nữ e thẹn, ngại ngùng tự xưng là tiên nữ Giáng Kiều, vốn là người cõi tiên, vì có tiền duyên với chàng nên hạ phàm xuống đất:

Ba sinh đã nặng vì duyên

Đem thân liễu yếu kết nguyền đào thơ

…

Đã rằng: tác hợp duyên trời

Làm chi cho bận lòng người lắm nao!

– “Ba sinh” – mối nhân duyên tiền kiếp => mối nhân duyên vợ chồng đến giờ mới được “tơ trăng” nhờ ân đức của “tiên quân” nên nàng ngỏ ý nguyện một lòng “tấm son” cùng chàng se mối nhân duyên này: 

Nàng rằng: “Xin quyết gieo cầu”

Tấm son thề với trên đầu xanh xanh

=> Từ đó 2 vợ chồng chung sống hạnh phúc, thấu hiểu nhau:

– Chim yến oanh bay theo từng đàn chúc phúc cho đôi trai tài gái sắc.

– Trăng thanh, hoa nở mừng cho đôi uyên ương. 

– Nàng hóa phép ra lâu đài nguy nga, lộng lẫy có đủ người hậu kẻ hạ.

– Thiên thời địa lợi nhân hòa chung đôi với vợ chồng.

– “Vũ y”, “nghê thường” – quần áo, xiêm y lả lướt, thiết tha. 

1.3.1. Về nội dung

Tú Uyên gặp Giáng Kiều trong đoạn trích “Tú Uyên gặp Giáng Kiều” của tác phẩm “Bích Câu kì ngộ”. Đoạn trích này thể hiện tình yêu chân thành, sắc sảo bằng những câu văn trữ tình, đậm nét dân tộc và phản ánh mong muốn về một cuộc sống tự do, không khó khăn, loạn lạc.

1.3.2. Về nghệ thuật

Thơ lục bát được tác giả sử dụng để diễn tả chân thực về câu chuyện trong sự kiện lịch sử của nhân loại dân gian Việt Nam được lưu truyền từ lâu đời. Tác phẩm được trích trong Bích Câu kì ngộ trở thành một tác phẩm nổi tiếng về truyện Nôm, góp phần quảng bá di sản văn hóa dân tộc, truyền thống của đất nước.