1.1.1. Tác giả Trịnh Xuân Thuận

a. Tiểu sử

– Trịnh Xuân Thuận sinh năm 1948, là nhà vật lí học thiên văn người Mỹ gốc Việt, hiện đang là giáo sư của Đại học Vơ-gin-ni-a.

– Ông đồng thời là nhà văn, nhà triết học, nhà hoạt động vì môi trường và hoà bình. 

Tác giả Trịnh Xuân Thuận

b. Sự nghiệp sáng tác

Những cuốn sách nổi tiếng về thiên văn học của ông đã được dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới như Số phận của vũ trụ: Bích Beng và sau đó (1992), Hỗn độn và hài hoà (1998), Những con đường của ánh sáng (2007), Vũ trụ và hoa sen (2011),…

Một trong những cuốn sách đầu tay của Giáo sư Trịnh Xuân Thuận – Số phận của vũ trụ: Big Bang và sau đó

1.1.2. Tác phẩm Sự sống và cái chết

a. Đặc trưng của văn bản thông tin

– Văn bản thông tin là loại văn bản chủ yếu dùng để cung cấp thông tin.

– Có nhiều loại văn bản thông tin khác nhau như: báo cáo, bản tin, thông báo, thư từ, diễn văn, tiểu luận, hướng dẫn,…

– Để đảm bảo tính chính xác, khách quan, văn bản thông tin thường dẫn tên người, địa điểm, thời gian, số liệu xác thực, có thể kiểm chứng được. Ngôn ngữ trong văn bản thông tin sáng rõ, đơn nghĩa.

– Việc sử dụng các phương tiện phi ngôn ngữ như hình ảnh, biểu đồ, sơ đồ,… góp phần giúp cho người đọc dễ tiếp nhận và ghi nhớ thông tin.

– Để tăng thêm hiệu quả tác động đối với người đọc, đôi khi văn bản thông tin lồng ghép việc cung cấp thông tin với một hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận. 

b. Xuất xứ văn bản Sự sống và cái chết

Văn bản Sự sống và cái chết được trích trong cuốn Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao, một cuốn từ điền đặc biệt không chỉ giải thích từ ngữ và cung cấp các thông tin khoa học về vũ trụ, mà còn giúp người đọc khám phá vẻ đẹp kì diệu của sự sống, suy ngẫm về nguồn gốc và vị trí của con người trong vũ trụ, phát hiện ra mối quan hệ giữa khoa học và cái đẹp, khoa học và thi ca. 

Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao – Trịnh Xuân Thuận (NXB Tri thức)

c. Tóm tắt văn bản

Văn bản bàn luận về sự sống và cái chết của các sinh vật trên Trái Đất. Trên Trái Đất có hàng ngàn, hàng vạn loài sinh vật, chúng đa dạng và phong phú gồm các loài sinh vật và các vật vô sinh. Mọi vật đều xuất hiện từ rất lâu và chúng luôn phải đấu tranh để sinh tồn, các loài sinh vật phải đấu tranh sống để tránh sự tuyệt chủng còn các vật vô sinh là các hạt, các nguyên tử thì không cần phải đấu tranh sinh tồn. Mọi vật trên Trái Đất có lịch sử hình thành lâu đời, chúng sống ở cái ranh giới giữa sự sống và cái chết, luôn đấu tranh sinh tồn để bảo vệ bản thân.

1.2.1. Những thông tin chính

– Sự xuất hiện của sự sống trên Trái Đất theo chiều dọc và chiều ngang.

– Sự đa dạng sự sống của các loài sinh vật trên Trái Đất từ hàng trăm triệu năm trước.

– Sự tiến hóa và tuyệt chủng của các loài động, thực vật trên Trái Đất.

– Sự khác nhau của các loài sinh vật và các vật vô sinh.

1.2.2. Quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất

Sơ đồ tóm tắt quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất

1.2.3. Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, giữa “sự sống” và “cái chết”

– Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa” là mối quan hệ qua lại, bổ sung cho nhau. Các loài sinh vật để có thể sống thì cần phải đấu tranh sinh tồn, để sinh tồn thì cần phải có sự tiến hóa, nâng cấp bản thân để tăng cường sức mạnh, để có thể đánh bại kẻ thù, để không bị chết và tuyệt chủng.

– Mối quan hệ giữa “sự sống” và “cái chết” là mối liên hệ mật thiết, luôn đi liền với nhau. Sinh vật để không phải chết thì cần phải cố gắng giữ gìn sự sống của mình, sống và chết chỉ cách nhau bởi một tầng giấy mỏng manh, không chắc chắn.

=> Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, giữa “sự sống” và “cái chết” là quan hệ gắn bó, không thể tách rời nhau, chúng luôn đi với nhau.

1.3.2. Về nghệ thuật

– Thông tin cụ thể, xác thực

– Ngôn từ khoa học chính xác

– Văn phong giản dị mà trong sáng và đầy chất thơ