– Virus là dạng sống không có cấu tạo tế bào, kích thước rất nhỏ, sống kí sinh bắt buộc trong tế bảo của sinh vật. Ví dụ một số virus gây bệnh nguy hiểm trên người như HIV, cúm A, SARS-CoV-2, viêm gan B, sốt xuất huyết,….

– Virus chứa vật chất di truyền (nucleic acid) và protein nhưng không có cấu tạo tế bào nên không được gọi là cơ thể mà gọi là hạt virus. Kích thước virus rất nhỏ, đường kính thường từ 20 – 300 nm, chúng không trao đổi chất nên phải sử dụng vật chất có sẵn trong tế bào chủ khi nhân lên

Virus là dạng sống không có cấu tạo tế bào, kích thước rất nhỏ, sống kí sinh bắt buộc trong tế bào sinh vật.

Hình 21.2. Các thành phần cấu tạo virus

Dựa vào đặc điểm có hay không có màng phospholipid kép. virus được chia thành hai loại là virus trấn và virus có mảng bọc (hình 21.2). Cả hai loại đều có lõi là phân tử nucleic acid (mạch đơn hoặc kẹp) mang thông tin di truyền và vỏ capsid bao bọc bảo vệ phía ngoài, hỗn hợp hai thành phần này được gọi là nucleocapsid. Ở virus trần protein của vỏ capsid thường đóng vai trò làm thụ thể cho virus bám dính lên bề mặt tế bào chủ. Ở virus có màng bọc, các gai glycoprotein trên lớp mảng phospholipid kép chính là các thụ thể của virus. Ở một số virus gây bệnh trên vi khuẩn vi dụ như phage T4 (hình 21.3), thụ thể nằm ở đầu tận cùng của lông đuôi

Hình 21.3. Cấu tạo của một số virus

Virus được cấu tạo từ hai thành phần chính là lõi nucleic acid và vỏ protein, một số virus có thêm lớp màng lipid kép bao bên ngoài, trên đó có các gai glycoprotein.

Chu trình nhân lên của virus thường trải qua 5 giai đoạn Các giai đoạn thể hiện rõ cơ chế gây bệnh của virus

(1) Bám dính (hấp phụ): Virus cố định trên bề mặt tế bào chủ nhờ mối liên kết đặc hiệu giữa thụ thể của vis và thụ thể của tế bào chủ

(2) Xâm nhập: Virus trần đưa trực tiếp vật chất di truyền vào trong tế bào chủ, virus có màng bọc thị đưa cấu trúc nucleocapsid hoặc cả virus vào trong tể bảo chủ rồi mới phá bỏ các cấu trúc bao quanh (cởi ảo) để giải phóng vật chất di truyền.

(3) Sinh tổng hợp: Virus sử dụng các vật chất có sẵn của tế bào chủ tiến hành tổng hợp các phân tử protein và nucleic acid nhờ enzyme của tế bảo chủ hoặc enzyme do virus tổng hợp

(4) Lắp ráp: Các thành phần của virus sẽ hợp nhất với nhau để hình thành cấu trúc nucleocapsid

(5) Giải phóng: Virus có thể phá huỷ tế bảo chủ để giải phỏng đồng thời các hạt virus hoặc chịu từ từ ra ngoài và làm tế bào chủ chết dần Virus có màng bọc sẽ sử dụng mảng của tế bào chủ có gắn các protein đặc trưng của virus làm mảng bao xung quanh. Các virus mới được hình thành sẽ xâm nhiễm vào các tế bảo khác và bắt đầu một chu trinh mới

Hình 21.4. Sơ đồ các giai đoạn trong chu trình nhân lên của phage T4 gây bệnh trên vi khuẩn E. coli

Hình 21.5. Chu trình nhân lên của HIV (Human Immunodeficiency Virus) trong tế bào lympho T

Chu trình nhân lên của virus thường gồm 5 giai đoạn: bám dính, xâm nhập, sinh tổng hợp, lắp ráp và giải phóng.