Địa lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 14: Đất

- Đất là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa, được đặc trưng bởi độ phì.

- Độ phì của đất là khả năng cung cấp nước; nhiệt, khí và các chất dinh dưỡng cần thiết cho thực vật sinh trưởng và phát triển.

- Vỏ phong hoá là lớp sản phẩm vụn thô ở phẩn trên cùng của vỏTrái Đất, kết quả của các quá trình phong hoá làm đá và khoáng vật bị biến đổi.

Hình 14.1. Đất và lớp vỏ phong hóa

Đất được hình thành do sự biến đổi sâu sắc và liên tục tầng mặt của đá mẹ dưới tác dụng chủ yếu của sinh vật và nhiều yếu tồ tự nhiên khác.

a. Đá mẹ

- Tất cả các loại đất đều được hình thành từ những sản phẩm phong hoá của đá gốc.

- Những sản phẩm phong hoá đó được gọi là đá mẹ.

- Đất hình thành trên những loại đá mẹ khác nhau sẽ không giống nhau về thành phần khoáng vật, cấu trúc, tính chất lí hoá và cả màu sắc.

Hình 14.2. Đất trên những loại đá mẹ khác nhau

b. Địa hình

- Địa hình tác động đến sự hình thành đất thông qua yếu tố độ cao, độ dốc và hướng địa hình.

- Càng lên cao thì nhiệt độ càng giảm, quá trình phong hoá đá diễn ra chậm, dẫn đến quá trình hình thành đất yếu.

- Độ dốc địa hình ảnh hưởng đến tốc độ xói mòn đất, nên những nơi bằng phẳng thường có tầng đất dày hơn nơi địa hình dốc

- Hướng sườn núi khác nhau nhận được lượng nhiệt ẩm không giống nhau, làm cho đất ở các sườn núi cũng có nhiều khác biệt.

c. Khí hậu

- Nhân tố khí hậu giữ vai trò quan trọng trong quá trình hình thành đất.

- Chính nhiệt độ, mưa và các chất khí đã phá huỷ đá gốc thành các sản phẩm phong hoá - vật liệu cơ bản thành tạo đất.

- Các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, độ ẩm, ... còn ảnh hưởng tới quá trình hình thành đất.

+ Nơi có nhiệt ẩm cao, quá trình hình thành đất diễn ra mạnh mẽ tạo nên lớp vỏ phong hoá và lớp đất dày.

+ Nơi có điểu kiện nhiệt ẩm không thuận lợi thì lớp đất thô và mỏng.

- Khí hậu còn ảnh hưởng tới đất thông qua sinh vật. Trong các đới khí hậu khác nhau, sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật không đồng đều, dẫn đến thành phần hữu cơ của đất cũng không giống nhau.

d. Sinh vật

- Sinh vật đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và bảo vệ đất.

- Thực vật cung cấp vật chất hữu cơ; vi sinh vật phân giải xác hữu cơ và tổng hợp mùn; động vật (giun, loài gặm nhấm, ...) giúp đất tơi xốp, góp phần tạo cấu trúc đất.

- Ngoài ra, sinh vật còn chống xói mòn và giữ ẩm cho đất.

e. Thời gian

- Toàn bộ các quá trình và hiện tượng xảy ra trong đất đều cần đến thời gian.

- Thời gian hình thành đất còn được gọi là tuổi đất.

- Thời gian dài hay ngắn ảnh hưởng rất lớn đến mức độ biến đổi lí học, hoá học và sinh học trong đất.

f. Con người

- Con người có thể làm tăng độ phì của đất thông qua các hoạt động sản xuất kinh tế và sinh hoạt phù hợp như: làm thuỷ lợi, làm ruộng bậc thang, ...

- Tuy nhiên, nếu sử dụng đất không hợp lí, con người cũng là nhân tố làm đất bị thoái hoá, bạc màu.