1.1. Bối cảnh lịch sử
– Năm 1802, triều Nguyễn được thành lập, quản lý đất nước từ Bắc đến Nam sau thời gian chiến tranh và chia cắt. Dưới triều vua Gia Long, nhà Nguyễn tập trung ổn định đất nước và thống nhất lãnh thổ.
– Bộ máy hành chính nhà nước thời kỳ này chưa hoàn chỉnh. Ở trung ương, cơ quan chưa đầy đủ. Ở địa phương, vẫn có Bắc Thành và Gia Định Thành, tổ chức hành chính giữa các khu vực thiếu thống nhất. Quan lại chủ yếu do các võ quan nắm giữ.
– Vua Minh Mạng sau khi lên ngôi (1820) thi hành các biện pháp cải cách nhằm khắc phục phân quyền, thiếu thống nhất và tập trung quyền lực, hoàn thiện bộ máy nhà nước.
Vua Minh Mạng (1791 – 1841)
1.2. Nội dung cải cách
Lược đồ hành chính Việt Nam (sau cải cách Minh Mạng)
– Trọng tâm cuộc cải cách của vua Minh Mạng là hành chính.
– Vua Minh Mạng tiến hành cải tổ Văn thư phòng và thành lập Cơ mật viện nhằm tập trung quyền lực ở trung ương.
+ Vào năm 1820, vua Minh Mạng đổi tên Thị thư viện thành Văn thư phòng.
+ Năm 1829, thành lập Nội các thay thế cho Văn thư phòng như một cơ quan hành chính trung ương.
+ Năm 1834, lập Cơ mặt viện như cơ quan tư vấn tối cao cho nhà vua về các văn để quản sự quan trọng.
– Nội các và Cơ mật viện là hai cơ quan tham mưu và tư vấn cao cấp của vua về hành chính, chính trị và an ninh, quân sự.
– Cải cách quan trọng khác là hoàn thiện cơ cấu và chức năng của lục Bộ, cũng như cải tổ các cơ quan chuyên môn như Quốc tử giám và Hàn lâm viện.
– Vua Minh Mạng cũng thực hiện chế độ giám sát và thanh tra chéo giữa các cơ quan trung ương thông qua hoạt động của Đô sát viện và lục Khoa.
– Vua Minh Mạng tiến hành cải cách hành chính ở địa phương bằng cách chia đất nước thành 30 tỉnh và phủ Thừa Thiên. Tổng đốc và Tuần phủ là các chức vụ đứng đầu tỉnh, trong đó Tổng đốc phụ trách 2 tỉnh và Tuần phủ kiêm quản các tỉnh còn lại.
+ Năm 1831, vua Minh Mạng xóa bỏ Bắc Thành, chia lãnh thổ thành 18 tỉnh.
+ Năm 1832, xoá bỏ Gia Định Thành, chia lãnh thổ vào Nam thành 12 tỉnh.
– Vua Minh Mạng thực hiện cải cách đối với vùng dân tộc thiểu số, chuyển các động, sách thành xã và loại bỏ chế độ cai trị của các tù trưởng địa phương.
– Ông cũng cải tổ chế độ hồi tỵ, mở rộng phạm vi và áp dụng quy định nghiêm ngặt hơn.
1.3. Kết quả và ý nghĩa
– Cuộc cải cách của vua Minh Mạng đã đạt được nhiều kết quả như xây dựng chế độ quân chủ trung ương tập quyền, thống nhất hành chính địa phương, tổ chức bộ máy nhà nước gọn nhẹ và chặt chẽ, cụ thể hóa chức năng và nhiệm vụ của các cơ quan.
– Cuộc cải cách quan trọng đã đóng góp quan trọng trong việc hoàn thành thống nhất đất nước về mặt hành chính và cải thiện hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước.
– Cuộc cải cách của vua Minh Mạng để lại bài học kinh nghiệm quan trọng cho tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước. Đặc biệt, cách thức phân chia đơn vị hành chính cấp tỉnh thời Minh Mạng là một trong những di sản lớn nhất của cuộc cải cách, vẫn còn giá trị đến ngày nay.
Lăng Minh Mạng (Thừa Thiên Huế)