1.1. Bối cảnh lịch sử
♦ Kinh tế – xã hội:
+ Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước lơ là về sản xuất nông nghiệp, không quan tâm đến bảo vệ đê điều và công trình thuỷ lợi, dẫn đến nhiều năm mất mùa và đói kém.
+ Vương hầu, quý tộc, địa chủ tham lam nắm giữ nhiều ruộng đất, làm cho đời sống của nông dân khó khăn và khổ cực.
+ Nhiều nông dân bị bán ruộng, gia đình cho các quý tộc, địa chủ giàu có và trở thành nô tì.
+ Sự bất bình và mâu thuẫn giai cấp dẫn đến nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì như khởi nghĩa Ngô Bệ (Hải Dương) và khởi nghĩa Phạm Sư Ôn (Hà Nội).
♦ Chính trị:
+ Trong thời kỳ triều đại nhà Trần, dù nhân dân đang phải chịu đựng cuộc sống khó khăn, nhưng tầng lớp vua, quan, quý tộc lại sống xa hoa, hưởng lạc.
+ Triều đại Trần suy yếu, không đủ khả năng bảo vệ đất nước, không thể chống lại tấn công của Chăm-pa và yêu sách của nhà Minh.
+ Hồ Quý Ly, một quý tộc ngoại vi, sau đó đoạt quyền lực và lập triều đại Hồ năm 1400.
Hồ Quý Ly (1336 – 1407)
1.2. Nội dung cải cách
– Hồ Quý Ly, ngay từ khi còn là đại thần và sau khi lên ngôi vua, đã tiến hành một cuộc cải cách toàn diện trong nhiều lĩnh vực để củng cố chế độ quân chủ tập quyền và giải quyết các mâu thuẫn kinh tế, xã hội sau thời Trần.
♦ Kinh tế – xã hội:
+ Triều Hồ dưới sự lãnh đạo của vua Hồ Quý Ly đã thực hiện chính sách hạn điền để giới hạn quyền sở hữu lớn về ruộng đất của quý tộc.
+ Họ cũng phát hành tiền giấy, cải cách thuế khoá và đơn vị đo lường trên toàn quốc.
+ Triều Hồ thực hiện chính sách tiền tệ phát hành tiền giấy và quy định quy đổi đồng tiền giấy và đồng tiền đồng.
+ Ai làm tiền giấy giả sẽ bị xử phạt. Họ cũng hạn chế số lượng gia nó sở hữu của quý tộc và quan lại.
♦ Quân sự:
+ Triều Hồ Quý Ly đã thực hiện các biện pháp như ghi tên cả dân số từ 2 tuổi trở lên để tăng lực lượng quân đội chính quy.
+ Họ cũng xây dựng nhiều thành lũy và sản xuất súng thần cơ, đóng thuyền chiến nhằm tăng cường phòng thủ và quân sự.
♦ Văn hóa, giáo dục:
+ Hồ Quý Ly thực hiện chính sách hạn chế Phật giáo và cải cách thi cử.
+ Ông mở rộng việc học, tổ chức các kỳ thi để tuyển chọn nhân tài cho đất nước. Trong 7 năm, đã có gần 200 người đỗ kỳ thi, trong đó có một Trạng nguyên.
+ Dưới triều Hồ, chữ Nôm được ưu tiên sử dụng trong văn chương và giáo dục. Các sách chữ Hán được dịch sang chữ Nôm để dạy cho phi tần và cung nữ.
1.3. Kết quả và ý nghĩa
♦ Kết quả:
+ Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ đã đưa đến sự xác lập bước đầu của thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền theo đường lối pháp trị, được tổ chức thống nhất, chặt chẽ. Lĩnh vực quân đội, quốc phòng được củng cố. Vai trò và sức mạnh của nhà nước được tăng cường.
+ Cuộc cải cách đã bước đầu giải quyết được những bất cập về sở hữu tài sản và chế độ thuế khoá, hạn chế sở hữu tư nhân quy mô lớn và tình trạng gian dối về ruộng đất, tăng nguồn thu của nhà nước. Một bộ phận lớn nô tì cũng bước đầu được giải phóng
+ Với cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ, Nho giáo từng bước trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo của xã hội Đại Việt. Phật giáo và Đạo giáo suy giảm vai trò, vị trí so với trước. Nền giáo dục, khoa cử có bước phát triển mới theo hướng quy củ, chuyên nghiệp.
⇒ Với những kết quả trên, cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ đã bước đầu xác lập mô hình phát triển mới của quốc gia Đại Việt.
♦ Ý nghĩa:
+ Thể hiện tinh thần dân tộc, ý thức tự cường của Hồ Quý Ly và triều Hồ cũng như tầng lớp lãnh đạo Đại Việt đương thời.
+ Để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về việc trị nước.