• Sinh năm 1923 – 2002, tên khai sinh Nông Văn Quỳnh, sớm giác ngộ cách mạng.
• Là một trong những gương mặt văn hoá tiêu biểu, đại diện cho tầng lớp trí thức dân tộc ít người trưởng thành trong cách mạng.
• Thơ ông mang cảm xúc chân thành, giản dị, lối diễn đạt tự nhiên mà giàu hình ảnh.

• Viết về quê hương tác giả trong những nắm kháng chiến chống Pháp đau thương mà anh dũng.
• Viết 1950, được trao giải nhì tại Đại hội liên hoan thanh niên, sinh viên thế giới tại Béc – lin. Sau đó được dịch đăng trên tạp chí Châu Âu.

• Nỗi khổ của nhân dân:
  • Cuộc sống cay đắng đủ mùi
  • Mấy năm: thời gian kéo dài
  • Quên tết… quên rằm …
  • Chạy hết núi khe, cay đắng …
  • Lán sụp; nát cửa; vắt bám
  • Mẹ địu em chạy; con sau lưng tay dắt bà; vai đầy tay nải…
  • Cuộc sống yên ấm bị đảo lộn, nhà cửa tan hoang, gia đình li tán, cơ cực

⇒ Cảnh tượng tang hoang đổ nát của nhân dân miền núi khi thực dân Pháp tràn vào, cuộc sống yên ổn ấm no nay thay thế bằng những cuộc chạy trốn những lo âu thấp thoải.

• Tội ác của giặc:
  • Lán đốt trơ trụi, súng nổ, Tây lùng.
  • Áo quần bị vơ vét.
  • Cha bị bắt, bị đánh chết.
  • Chôn cất cha; bằng khăn của mẹ; liệm bằng áo của con
  • Máu đầy tay, nước tràn đầy mặt …

⇒ Đốt nhà, cướp của, coi rẻ sinh mạng của nhân dân.

• Lòng căm thù giặc sâu sắc của nhân dân Cao – Bắc – Lạng:

Mày sẽ chết! Thằng giặc Pháp hung tàn

Băm thịt xương mày, tao mới hả!

• Được thể hiện bằng một phong cách riêng, mang đậm màu sắc tư duy của người miền núi.
  • “ Mẹ Cao- Lạng hoàn toàn giải phóng” ⇒ lời gọi thân thiết, tự hào, báo tin về sự chiến thắng.
  • “ Tây bị chết bắt sống hàng đàn, Vệ quốc quân chiếm lại các đồn” ⇒ kết quả của sự thắng lợi.
  • “ Hôm nay Cao- Bắc- Lạng cười vang…người xuống làng” ⇒ cuộc sống đã trở lại, mọi người nô nức trở về làng.
  • “ Giặc Pháp, Mĩ còn giết,…. Đuổi hết nó đi, con sẽ về trông mẹ” ⇒ niềm vui chiến thắng trở thành động lực để tiếp tục chiến đấu giải phóng Tổ quốc.

⇒ Ngôn ngữ mộc mạc, lời thơ giản dị, ý thơ cảm xúc, hình ảnh chân thật nhà thơ đã mang đến cho chúng ta về những đau thương mất mát của nhân dân miền núi, và niềm vui khi được giải phóng.

• Những hình ảnh cụ thể, gần gũi, theo cách nói của đồng bào dân tộc.
• Lối nói tự nhiên, không cầu kì, hoa mĩ.
  • Người đông như kiến, súng đầy như củi.
  • Đường đi lại vắt bám đầy chân.
  • Mẹ địu em chạy tót lên rừng.

⇒ Các diễn tả nỗi đau cũng như niềm vui sướng của tác giả rất sinh động, giàu hình ảnh, cụ thể mà thuần phác, hồn nhiên như chính tâm hồn người dân miền núi.

• Tổng kết

  • Có thể nói đây là một bài thơ hay về nhân dân miền núi trong kháng chiến chống Pháp. Những con người ấy phải chịu những nỗi đau thương mất mát khi chúng đến và khi giải phóng họ thể hiện niềm vui hân hoan của mình. Nghệ thuật thơ mang đậm chất dân tộc.