1.1. Bối cảnh lịch sử
– Kinh tế – xã hội:
+ Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước lơ là về sản xuất nông nghiệp, không quan tâm đến bảo vệ đê điều và công trình thuỷ lợi, dẫn đến nhiều năm mất mùa và đói kém.
+ Vương hầu, quý tộc, địa chủ tham lam nắm giữ nhiều ruộng đất, làm cho đời sống của nông dân khó khăn và khổ cực.
+ Nhiều nông dân bị bán ruộng, gia đình cho các quý tộc, địa chủ giàu có và trở thành nô tì.
+ Sự bất bình và mâu thuẫn giai cấp dẫn đến nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì như khởi nghĩa Ngô Bệ (Hải Dương) và khởi nghĩa Phạm Sư Ôn (Hà Nội).
– Chính trị:
+ Trong thời kỳ triều đại nhà Trần, dù nhân dân đang phải chịu đựng cuộc sống khó khăn, nhưng tầng lớp vua, quan, quý tộc lại sống xa hoa, hưởng lạc.
+ Triều đại Trần suy yếu, không đủ khả năng bảo vệ đất nước, không thể chống lại tấn công của Chăm-pa và yêu sách của nhà Minh.
+ Hồ Quý Ly, một quý tộc ngoại vi, sau đó đoạt quyền lực và lập triều đại Hồ năm 1400.
Hồ Quý Ly (1336 – 1407)
1.2. Nội dung cải cách
– Hồ Quý Ly, ngay từ khi còn là đại thần và sau khi lên ngôi vua, đã tiến hành một cuộc cải cách toàn diện trong nhiều lĩnh vực để củng cố chế độ quân chủ tập quyền và giải quyết các mâu thuẫn kinh tế, xã hội sau thời Trần.
– Kinh tế – xã hội:
+ Triều Hồ dưới sự lãnh đạo của vua Hồ Quý Ly đã thực hiện chính sách hạn điền để giới hạn quyền sở hữu lớn về ruộng đất của quý tộc.
+ Họ cũng phát hành tiền giấy, cải cách thuế khoá và đơn vị đo lường trên toàn quốc.
+ Triều Hồ thực hiện chính sách tiền tệ phát hành tiền giấy và quy định quy đổi đồng tiền giấy và đồng tiền đồng.
+ Ai làm tiền giấy giả sẽ bị xử phạt. Họ cũng hạn chế số lượng gia nó sở hữu của quý tộc và quan lại.
– Quân sự:
+ Triều Hồ Quý Ly đã thực hiện các biện pháp như ghi tên cả dân số từ 2 tuổi trở lên để tăng lực lượng quân đội chính quy.
+ Họ cũng xây dựng nhiều thành lũy và sản xuất súng thần cơ, đóng thuyền chiến nhằm tăng cường phòng thủ và quân sự.
– Văn hóa, giáo dục:
+ Hồ Quý Ly thực hiện chính sách hạn chế Phật giáo và cải cách thi cử.
+ Ông mở rộng việc học, tổ chức các kỳ thi để tuyển chọn nhân tài cho đất nước. Trong 7 năm, đã có gần 200 người đỗ kỳ thi, trong đó có một Trạng nguyên.
+ Dưới triều Hồ, chữ Nôm được ưu tiên sử dụng trong văn chương và giáo dục. Các sách chữ Hán được dịch sang chữ Nôm để dạy cho phi tần và cung nữ.
1.3. Kết quả và ý nghĩa
– Cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ mang lại nhiều tiến bộ, giúp đất nước thoát khỏi khủng hoảng, củng cố quyền lực của chính quyền trung ương.
– Chính sách hạn điền, hạn nô đã suy yếu thế lực quý tộc, tôn thất triều Trần, tăng thu nhập cho Nhà nước và củng cố quyền lực của Nhà nước quân chủ trung ương.
– Cuộc cải cách về văn hoá và giáo dục của Hồ Quý Ly và triều Hồ nhằm xây dựng một nền văn hoá, giáo dục mang bản sắc dân tộc, đồng thời ổn định tình hình xã hội và chuẩn bị đối phó với giặc ngoại xâm.
– Tuy nhiên, những cải cách này vẫn còn hạn chế và chưa triệt để trong thực tế.