1.1. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau Chiến tranh thế giới thứ hai
a. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu
– Thắng lợi của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ hai đã tạo điều kiện thuận lợi cho các nước Đông Âu tiến hành cách mạng, lấy lại chính quyền và thành lập nhà nước dân chủ.
– Liên Xô cổ vũ mạnh mẽ quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu từ năm 1945 đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX, bao gồm hai giai đoạn chính:
+ Giai đoạn từ 1945 đến 1949, các nước Đông Âu thành công thực hiện cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa tư bản, và thực hiện các quyền tự do, dân chủ.
+ Giai đoạn từ 1949 đến giữa những năm 70, các nước Đông Âu phát triển mạnh mẽ, công nghiệp hóa, điện khí hóa và phát triển nông nghiệp, từ nước nghèo thành quốc gia có nền công nghiệp và nông nghiệp phát triển.
Lược đồ các nước dân chủ nhân dân ở Đông Âu sau Chiến tranh thế giới thứ hai
b. Sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở Đông Á và khu vực Mỹ La-tinh
Sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở châu Á
– Thắng lợi của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ hai đã thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á phát triển mạnh mẽ.
– Năm 1949, Trung Quốc hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, lựa chọn con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (1949)
– Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của Việt Nam thắng lợi năm 1954, miền Bắc được giải phóng và đi lên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam vào năm 1975 và thống nhất đất nước vào năm 1976, cả nước Việt Nam tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội.
– Tháng 12 – 1975, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào chính thức thành lập và đi lên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội.
– Việc các nước châu Á lựa chọn con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội đã mở rộng và tăng cường sức mạnh của chủ nghĩa xã hội trên toàn cầu.
Sự mở rộng chủ nghĩa xã hội ở khu vực Mỹ La-tinh
– Sau cách mạng năm 1959, Cộng hòa Cu-ba thành lập với chính phủ cách mạng thực hiện cải cách dân chủ trong kinh tế, chính trị, xã hội. Bước vào giai đoạn xây dựng xã hội chủ nghĩa từ năm 1961, mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn và chính sách cấm vận của Mỹ, nhưng Cu-ba kiên định theo con đường xã hội chủ nghĩa.
– Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của Cu-ba đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Nền công nghiệp phát triển đa dạng và hợp lý, nông nghiệp phát triển đa dạng, giáo dục, y tế và văn hoá đạt trình độ phát triển cao.
– Chủ nghĩa xã hội đã lan rộng ngày càng phát triển và lớn mạnh, có vị trí quan trọng trên thế giới từ một nước đến hệ thống thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ hai, gồm châu Âu, châu Á và khu vực Mỹ La-tinh.
1.2. Nguyên nhân khủng hoảng, sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô
– Từ nửa sau những năm 70, tốc độ tăng trưởng kinh tế của các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu bắt đầu giảm, từ những năm 80, các nước này rơi vào suy thoái, khủng hoảng kinh tế và xã hội trầm trọng. Vào cuối những năm 80, các chế độ xã hội chủ nghĩa tan rã ở các nước Đông Âu và Liên Xô. Đức thống nhất sau khi “Bức tường Béc-lin” sụp đổ vào năm 1989.
– Nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng và sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô là do nhiều yếu tố. Tuy nhiên, nguyên nhân cơ bản bao gồm:
+ Đường lối lãnh đạo của Đảng Cộng sản Liên Xô và các nước Đông Âu không linh hoạt, áp dụng mô hình kinh tế tập trung, quan liêu và bao cấp trong nhiều năm. Cải cách cơ chế và hệ thống quản lý kinh tế diễn ra chậm chạp.
+ Không áp dụng kịp thời thành tựu của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện đại vào sản xuất, dẫn đến suy giảm năng suất lao động và khủng hoảng kinh tế.
+ Quá trình cải cách và cải tổ thực hiện sai lầm nghiêm trọng về đường lối và cách thức tiến hành, gây ra tình trạng bất ổn và khủng hoảng trong xã hội.
+ Hoạt động chống phá của lực lượng thù địch trong nước và từ bên ngoài cũng đóng góp vào tình trạng bất ổn và rối loạn.
1.3. Chủ nghĩa xã hội từ năm 1991 đến nay
a. Khái quát về chủ nghĩa xã hội từ năm 1991 đến nay
– Từ năm 1991 đến nay, các nước châu Á như Trung Quốc, Việt Nam, Lào và khu vực Mỹ Latinh như Cu-ba đã tiến hành cải cách, đổi mới và kiên định xây dựng xã hội chủ nghĩa. Những nước này đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế, chính trị và xã hội.
+ Việt Nam đã bước ra khỏi khủng hoảng kinh tế-xã hội và trở thành nước đang phát triển với thu nhập trung bình, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.
+ Lào cũng thực hiện đổi mới, công nghiệp hóa và hiện đại hóa, thành công trong việc bảo vệ đất nước và hội nhập quốc tế.
+ Cu-ba đã quyết tâm đi theo con đường xây dựng kinh tế đa dạng, phát triển theo hướng thị trường nhưng vẫn giữ nguyên các nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội, tập trung nâng cao đời sống nhân dân.
– Những thành tựu này chứng minh sức sống và triển vọng của chủ nghĩa xã hội trên thế giới và khẳng định con đường xây dựng xã hội chủ nghĩa là phù hợp với thực tiễn và xu thế phát triển của thời đại.
b. Thành tựu chính của công cuộc cải cách – mở cửa ở Trung Quốc
Từ năm 1978, Trung Quốc thực hiện công cuộc cải cách – mở cửa thành công, chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa và đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế, xã hội.
+ Kinh tế: GDP của Trung Quốc tăng đáng kể từ 367,9 tỉ nhân dân tệ vào năm 1978 lên hơn 114 nghìn tỉ nhân dân tệ vào năm 2021. Tốc độ tăng trưởng hàng năm là 9,5%, vượt xa mức trung bình thế giới là 2,9%. Quy mô GDP leo lên từ vị trí thứ tám thế giới trong những năm 80 lên vị trí thứ hai thế giới từ năm 2010.
+ Khoa học – Công nghệ: Trung Quốc đạt được nhiều thành tựu đáng chú ý trong lĩnh vực hàng không vũ trụ, định vị vệ tinh Bắc Đẩu, đường sắt cao tốc và hạ tầng kỹ thuật số. Tiến bộ mạnh mẽ trong công nghệ mới như công nghệ thông tin – viễn thông, trí tuệ nhân tạo và công nghệ sinh học.
+ Văn hoá – Giáo dục: Trung Quốc thực hiện cải cách giáo dục toàn diện, nâng cao vai trò của giáo dục trong cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho công cuộc xây dựng và hiện đại hóa đất nước. Triển khai kế hoạch cải cách giáo dục và phát triển dài hạn (2010 – 2020) với mục tiêu biến Trung Quốc thành một trong số những cường quốc đổi mới sáng tạo hàng đầu thế giới.
+ Vấn đề xã hội: Trung Quốc đã đạt được bước tiến cơ bản trong giảm nghèo, thực hiện chính sách an sinh xã hội… Thành tựu trong công cuộc cải cách – mở cửa cho thấy sự thành công của con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội tại Trung Quốc.
Một góc thành phố Thâm Quyến (Trung Quốc) ngày nay