1.1.1. Đặc điểm của sử thi

– Sử thi là tác phẩm tự sự có quy mô lớn bằng văn vần hoặc văn xuôi kết hợp văn vần, xây dựng những hình tượng kì vĩ để kể về những người anh hùng, những sự kiện lớn có ý nghĩa dân tộc.

– Sử thi gồm 2 loại:

+ Sử thi thần thoại: Đi vào đề tài chính của thần thoại như sự hình thành vũ trụ, sự ra đời của muôn loài, nguồn gốc dân tộc, sự sáng tạo văn hóa..

+ Sử thi anh hùng:

• Nội dung: miêu tả nghề nghiệp và chiến công của người anh hùng trong khung cảnh những sự kiện lớn, có ý nghĩa quan trọng đối với toàn thể cộng đồng.
• Nhân vật: là những anh hùng đại diện cho toàn thể cộng đồng về mọi phương diện.
• Nghệ thuật: ngôn ngữ đối thoại của nhân vật, ngôn ngữ trần thuật của người kể sử thi, các biện pháp tu từ so sánh, phóng đại… góp phần tạo nên âm hưởng hùng tráng của thể loại.

– Chiến thắng Mtao Mxây thuộc loại sử thi anh hùng.

1.1.2. Từ khó

– Diêng: chỉ người bạn kết nghĩa, ở đây với hàm ý chế giễu.

– Lồ ô: một loại tre rừng có ống to, đốt dài, thành mỏng.

– Chòi lẫm: nhà nhỏ, hình tròn, có mái che, sàn cách mặt đất, dùng để chứa thóc.

1.1.3. Tóm tắt văn bản

Đăm Săn về làm chồng Hơ Nhị và trở thành một tù trưởng giàu có, hùng mạnh. Đăm Săn đến nhà Mtao Mxây khiêu chiến để cứu người vợ của mình. Lần đầu, chàng thách Mtao Mxây đọ dao nhưng hắn sợ không dám đồng ý. Mtao Mxây rung khiên múa, đến lượt Đăm Săn, Mtao Mxây chỉ bước thấp bước cao chạy hết bãi đông sang bãi tây. Đăm Săn, ăn miếng trầu của Hơ Nhị thì sức lực tăng lên gấp bội. Đăm Săn lại múa khiên, đâm Mtao Mxây nhưng không thủng được áo giáp của hắn. Đăm Săn chiến thắng, tất cả tôi tớ của Mtao Mxây nguyện đi theo Đăm Săn. Dân làng mở tiệc mừng chiến thắng của Đăm Săn và đón chào những dân làng mới.

1.1.4. Bố cục

– Bố cục: 3 phần

+ Phần 1: Cuộc chiến giữa hai tù trưởng: (từ đầu đến “giết chết Mtao Mxây”)

+ Phần 2: Cảnh Đăm Săn cùng các nô lệ trở về làng sau chiến thắng. (từ “Ơ nghìn chim sẻ” đến “rồi vào làng”)

+ Phần 3: Cảnh nhà Đăm Săn ăn mừng chiến thắng. (còn lại)

1.2.1. Cuộc chiến giữa hai tù trưởng

– Đăm Săn khiêu chiến và Mtao Mxây đáp lại; nhưng tỏ ra run sợ (sợ bị đâm lén, dáng tần ngần do dự, đắn đo…).

– Vào cuộc chiến:

+ Hiệp 1: Mtao Mxây múa khiên trước (khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô) → lộ rõ sự kém cỏi, nhưng vẫn nói những lời huênh hoang (quen đi đánh thiên hạ, bắt tù binh, xéo nát đất đai thiên hạ…). Còn Đăm Săn vẫn bình tĩnh, thản nhiên.

+ Hiệp 2: Đăm Săn múa trước (Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh, một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô…). Còn Mtao Mxây hoảng hốt trốn chạy (bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông…).

Đăm Săn múa khiêng đánh lại trong cuộc chiến Mtao Mxây ở hiệp 2

+ Hiệp 3: Đăm Săn múa rất đẹp và dũng mãnh (chàng múa trên cao, gió như bão…múa dưới thấp, gió như lốc…Tr 32 ). Đâm trúng kẻ thù, nhưng không thủng.

+ Hiệp 4: Đăm Săn nhờ ông trời chỉ cách đã giết chết kẻ thù.

⇒ Qua cuộc chiến, ta thấy được sự vượt trội của Đăm Săn về tài năng, bản lĩnh, xứng đáng đại diện cho cả cộng đồng.

1.2.2. Thái độ của mọi người đối với Đăm Săn

– Ba lần Đăm Săn kêu gọi thì cả ba lần dân làng Mtao Mxây đều hưởng ứng (ba tượng trưng cho số nhiều): “Không đi sao được…” → Họ nhất trí xem Đăm Săn là tù trưởng, là anh hùng của họ.

– Lời nói của dân làng qua ba lần đối đáp có sự biến đổi, phát triển → Sự thần phục, lòng trung thành tuyệt đối của dân làng Mtao Mxây với Đăm Săn.

– Mọi người cùng nhau ra về theo Đăm Săn, đông vui như hội: “Đoàn người đông như bầy cà tong… cõng nước.”

⇒ Thể hiện sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân người anh hùng với cộng đồng, bộ tộc đồng thời cũng thể hiện lòng yêu mến, sự tuân phục của tập thể cộng đồng với cá nhân người anh hùng – nhân vật kết tinh vẻ đẹp của cộng đồng.

1.2.3. Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng

– Hành động của Đăm Săn sau chiến thắng:

+ Nói với tôi tớ → tự hào, tự tin về sức mạnh của bản thân và sự giàu có của thị tộc.

+ Ra lệnh nổi nhiều loại cồng chiêng → thể hiện sức mạnh của người anh hùng và sự giàu có của thị tộc

– Hình ảnh Đăm Săn

+ “Đăm Săn nằm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một nong hoa”.

+ “Uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán”.

+ “Là một dũng tướng chắc chết mười mươi cũng không lùi bước…”

+ “Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đực…trong bụng mẹ”

→ Những hình ảnh so sánh, phóng đại để ca ngợi một tù trưởng anh hùng. ⇒ Có thể thấy, hình ảnh Đăm Săn được miêu tả bằng cái nhìn ngưỡng vọng từ dưới nhìn lên trên, sùng kính, tự hào. Điều này có nghĩa người anh hùng sử thi được tôn vinh tuyệt đối.

– Khung cảnh ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn → Cho thấy sự giàu có, sung túc, vững mạnh của tù trưởng Đăm Săn cũng như buôn làng của chàng.

1.3.1. Về nội dung

Tái hiện hình ảnh người anh hùng Đăm Săn với sức mạnh phi thường, luôn coi trọng danh dự và hạnh phúc của gia đình cũng như của thị tộc. Đấu tranh tới cùng để bảo vệ cuộc sống bình yên cho buôn làng.

1.3.2. Về nghệ thuật

– Xây dựng hành công hình tượng người anh hùng Đăm Săn mang sức mạnh và tầm vóc vũ trụ.
– Phép so sánh và phóng đại được sử dụng đạt hiệu quả cao.
– Ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh và nhịp điệu.