1.1. Một số loại bệnh hại cây trồng thường gặp và biện pháp phòng trừ
a. Bệnh thán thư
Tác nhân gây hại và đặc điểm nhận biết
– Bệnh do nấm Colletotrichum gây ra, phát triển mạnh trong điều kiện độ ẩm cao, sương muối vi sinh làm chồi non chùm hoa và quả.
– Bệnh phát sinh và gây hại trên lá, chồi non, chùm hoa và quả nhiều.
– Trên lá: Bệnh thường gây hại từ mép lá, lúc đầu vết bệnh là các đốm nhỏ, sau liên kết thành mảng lớn, xung quanh có đường viền nâu sẫm (Hình 17.1a).
– Trên chồi non: Lúc đầu vết bệnh dạng thấm nước, sau chuyển màu nâu tối, chồi bị chết khô khi trời nắng hoặc thỗi khi trời mưa (Hình 17.1b).
– Trên hoa và quả: Vết bệnh hơi lõm xuống kiểu chấm đen, làm hoa và quả chuyển màu đen và rụng (Hình 17.1c).
Hình 17.1. Bệnh thán thư gây hại trên cây trồng
Biện pháp phòng trừ
– Đề phòng trừ bệnh thán thư cần vệ sinh đồng ruộng, dọn sạch cành, lá giả, lá bệnh, bọc quả sau khi quả hình thành. Trong mùa mưa không đề vườn cây quả ẩm thấp, có biện pháp thoát nước nhanh sau khi mưa lớn. Chú ý bón phân đầy đủ và cân đối NPK. Khi cây bị bệnh cần phun thuốc kịp thời và theo đúng hướng dẫn của nhà xản xuất. Các thuốc thường được sử dụng có chứa các hoạt chất như Difenoconazole, Tebuconazole, Azoxystrobin….
b. Bệnh vàng lá greening (trên cây ăn quả có múi)
Tác nhân gây hại và đặc điểm nhận biết
– Bệnh do vi khuẩn Candidatus Liberibacter asiaticus gây ra. Bệnh thường gây hại ở lá, quả. Lá bị bệnh thường lốm đốm vàng xanh, gần lá bị sưng, có màu xanh, lá bị rụng (Hình 17.2). Quả nhỏ, bị méo, vàng loang lỗ.
Hình 17.2. Cây bị bệnh vàng lá greening
Biện pháp phòng trừ
– Biện pháp phòng trừ quan trọng nhất là sử dụng nguồn cây giống sạch bệnh, tạo tán, tỉa cành để vườn thông thoáng, tránh giao tán cây. Bón phân hữu cơ đầy đủ, cân đối để giúp cây chống chịu tốt. Bên cạnh đó, cần quản lí tốt nguồn rầy chẳng cảnh, đây là vật trung gian truyền bệnh. Khi phát hiện cây bị bệnh, cần cắt bỏ phần bị bệnh hoặc nhỏ cây và đem huỷ. Hiện nay chưa có thuốc đặc trị bệnh này nên biện pháp phòng bệnh là chính.
c. Bệnh đạo ôn hại lúa
Tác nhân gây hại và đặc điểm nhận biết
– Bệnh do nấm Pyriculana oryzae gây ra. Cảnh báo tử phân sinh hình trụ, đa bảo không phân nhánh, đầu cảnh thon và hơi gấp khúc, cụm cảnh từ 3 đến 5 chiếc. Bào tử phân sinh hình quả lê, có từ 2 đến 3 ngăn ngang, không màu (Hình 17.3a).
– Vết bệnh trên lá lúa: chấm nhỏ màu xanh lục, mở, sau đó có hình thoi, màu nâu nhạt, có quảng màu vàng nhạt, phần giữa vết bệnh có màu tro xám (Hình 17.3b).
– Vết bệnh ở cổ bông, cổ gié và trên hạt lúa, các vết màu nâu xám hơi teo thắt lại, dễ làm gẫy cổ bông (Hình 17.3).
Hình 17.3. Bệnh đạo ôn hại lúa
Biện pháp phòng trừ
– Là bệnh hại quan trọng trên lúa. Sử dụng giống chống chịu, xử lí hạt giống, dự tính dự báo bệnh, vệ sinh đồng ruộng, bón phân cân đối. Có thể chủ động phun thuốc phòng bệnh khi trời âm u, độ âm cao, sương mù.
d. Bệnh héo xanh vi khuẩn
Tác nhân gây hại và đặc điểm nhận biết
– Bệnh do vi khuẩn Xanthomonas oryzae gây ra (Hình 17 4a). Khi cây bị bệnh, cảnh và là héo rũ, vỏ thân phía gốc xù xi nhưng thân vẫn rắn đặc (Hình 17.4b). Cắt ngang thân, cảnh thấy chứa dịch nhờn vi khuẩn. Ngâm đoạn cắt thân vào cốc nước có thể nhìn thấy dịch vi khuẩn ở trong chảy ra ngoài (Hình 17.4c). Khi bệnh nặng, thân vỏ vẫn còn xanh, xuất hiện những sọc nâu.
Hình 17.4. Bệnh héo xanh vi khuẩn
Biện pháp phòng trừ
– Sử dụng giống chống bệnh, giống khỏe và sạch bệnh. Vệ sinh đồng ruộng, ngâm nước trong ruộng từ 15 đến 30 ngày hoặc cây phơi đất, luân canh với cây lúa nước. Sử dụng các chế phẩm vi sinh vật đối kháng như Bacillus subtilis,… phòng trừ bệnh.
1.2. Nhận biết một số bệnh hại cây trồng thường gặp
a. Chuẩn bị
Dụng cụ
– Đĩa Petri (đường kinh 9 cm), panh.
– Kính lúp cầm tay có độ phóng đại 10 lần.
Mẫu vật
– Tranh, ảnh bệnh hại (không có chú thích).
– Mẫu bệnh hại sống do học sinh mang đến (khuyến khích).
b. Các bước thực hành
– Bước 1: Từng nhóm học sinh nhận tranh ảnh bệnh hại cây trồng hoặc mẫu bệnh hại từ giáo viên.
– Bước 2: Quan sát tranh, ảnh hoặc mẫu bệnh hại để nhận biết từng loại bệnh hại dựa vào các đặc điểm đặc trưng. Dùng kính lúp để quan sát cho rõ hơn. Với mẫu bệnh, dùng panh gắp nhẹ mẫu bệnh và cho vào đĩa Petri để quan sát
– Bước 3: Thảo luận nhóm, thống nhất và ghi lại kết quả theo mẫu Bảng 17.1
Bảng 17.1. Tác nhân và đặc điểm nhận biết một số bệnh hại cay trong thường gặp
Tranh, ảnh |
Tên bệnh hại |
Tác nhân gây hại |
Đặc điểm nhận biết |
Số 1 |
? |
? |
? |
Số 2 |
? |
? |
? |
… |
? |
? |
? |
– Học sinh thực hành theo nhóm, mỗi nhóm không quá 5 học sinh.
– Thực hành quan sát một số loại bệnh hại theo các bước của quy trinh thực hành và dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
d. Đánh giá kết quả
– Học sinh đánh giá kết quả thực hành theo hướng dẫn của giáo viên. – Giáo viên nhận xét, đánh giá kết quả thực hành của từng nhóm.