1.1. Thạch quyển
Hinh 6.1. Vỏ Trái Đất và thạch quyển
– Thạch quyển gồm vỏ Trái Đất và phần cứng mỏng phía trên của manti. Thạch quyển có độ dày khoảng 100 km, được cấu tạo bởi các loại đá khác nhau.
– Vỏ Trái Đất:
+ Là lớp vỏ cứng, mỏng, độ dày dao động từ 5km đến 70km.
+ Cấu tạo bởi các tầng đá khác nhau: đá trầm tích, tầng granit và tầng badan.
+ Vỏ Trái Đất phân thành: vỏ đại dương và vỏ lục địa.
– Ranh giới bên dưới của thạch quyển tiếp xúc với lớp quánh dẻo của manti, nên các mảng kiến tạo có thể di chuyển, trượt trên đó.
1.2. Thuyết kiến tạo mảng
– Thuyết kiến tạo mảng đề cập đến sự chuyền động của các mảng kiến tạo (mảng thạch quyển).
– Thạch quyển được cấu tạo bởi 7 mảng kiến tạo lớn.
– Bảy mảng kiến tạo lớn là: (Thái Bình Dương; Ấn Độ – Ôxtrâylia; Âu – Á; Phi; Bắc Mĩ; Nam Mĩ; Nam Cực) được thể hiện như hình 6.2.
Hình 6.2. Lược đồ các mảng kiến tạo của Trải Đất
– Nội dung thuyết Kiến tạo mảng: Vỏ Trái Đất trong quá trình hình thành của nó đã bị biến dạng do các đứt gẫy và tách ra thành một số đơn vị kiến tạo. Các mảng kiến tạo không đứng yên mà dịch chuyển trên lớp quánh dẻo này do hoạt động của các dòng đối lưu vật chất quánh dẻo, có nhiệt độ cao trong tầng Manti trên và trong khi dịch chuyển, các mảng kiến tạo có thể có nhiều cách tiếp xúc.
– Mỗi mảng kiến tạo thường bao gồm cả phần lục địa và phần đáy đại dương, nhưng có mảng chì có phần đáy đại dương như mảng Thái Bình Dương.
– Trong khi di chuyển, các mảng kiến tạo có thể xô vào nhau hoặc tách xa nhau.
+ Tiếp xúc dồn nén:
. Khi hai mảng lục địa xô vào nhau, chỗ tiếp xúc bị nén ép, dồn lại và nhô lên (mảng nọ xô chờm hoặc luồn xuống dưới mảng kia), hình thành các dãy núi, sinh ra động đất, núi lửa,…
. Ví dụ: như trường hợp hỉnh thành dãy Hi-ma-lay-a do hai mảng Ấn Độ – ô-xtrây-li-a và Âu – Á xô vào nhau
Hình 6.3. Hai mảng kiến tạo xô vào nhau
+ Tiếp xúc tách dãn:
. Khi hai mảng tách xa nhau, ở các vết nứt tách dãn, macma sẽ phun trào lên, tạo thành các dãy núi ngầm, kèm theo hiện tượng động đất, núi lửa…
. Ví dụ: như ở sống núi ngầm giữa Đại Tây Dương.
Hình 6.4. Hai mảng kiến tạo tách xa nhau
– Vùng tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo là những nơi không ổn định, thường có hoạt động kiến tạo xảy ra, kèm theo động đất và núi lửa.