1.1.1. Hoàn cảnh sáng tác

Dục Thuý sơn có thể được sáng tác vào thời điểm sau cuộc kháng chiến chống giặc Minh và trước khi Nguyễn Trãi lui về ở ẩn tại Côn Sơn. 

1.1.2. Xuất xứ

– Bài thơ được sưu tầm và xếp vào Ức Trai thi tập. 

1.1.3. Thể loại

– Dục Thuý sơn được viết theo thể ngũ ngôn luật thi, gọi tắt là ngũ luật – một thể của thơ Đường luật. Gồm năm chữ trong mỗi câu thơ tuân theo luật bằng trắc của luật thơ Đường.

1.1.4. Bố cục

Gồm 2 phần:

– Phần 1 (6 câu thơ đầu): vẻ đẹp của núi Dục Thúy

– Phần 2 (2 câu thơ cuối): nỗi niềm của Nguyễn Trãi

1.2.1. Vẻ đẹp của núi Dục Thúy

a. Toàn cảnh:

– Dáng núi được tả giống như đóa hoa sen nổi trên mặt nước.

– Bóng của tòa tháp trên núi khi soi xuống mặt nước thì nhìn như chiếc trâm ngọc xanh đẹp.

– Hình ảnh ngọn núi phản chiếu dưới mặt nước như cô gái đang soi mái tóc dài mềm nhẹ của mình qua sự phản chiếu của ánh sáng.

Núi Dục Thúy – Thắng cảnh nổi tiếng của Ninh Bình

=> Vẻ đẹp của núi Dục Thúy hiện lên chiếc mắt người đọc với một vẻ đẹp hoàn hảo, đầy sự thơ mộng và dịu nhẹ.

b. Cận cảnh:

– Dáng núi được ví như đóa hoa sen.

– Bóng tòa tháp trên núi như chiếc trâm ngọc khi soi xuống mặt nước.

– Ngọn núi phản chiếu qua sóng nước thì giống như soi mái tóc biếc.

1.2.2. Nỗi niềm của Nguyễn Trãi

–  Hai câu kết biểu lộ một nỗi cảm hoài man mác. Nhiều bài thơ của ức Trai đều có cấu tứ cảm xúc tương tự. Nhà thơ trực tiếp thổ lộ tình cảm:

“Dẽ cố ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khấp đòi phương”

– Gần một thế kỉ sau lên chơi núi Dục Thúy, khi người xưa đã khuất từ lâu rồi, đọc bia tháp Linh Tế, nhà thơ xúc động nhìn nét chữ khắc đã mờ dưới làn rêu. 

– Nhà thơ xúc động bày tỏ tình cảm với nhà thơ Trương Hán Siêu của đời Trần. Ông là bậc danh sĩ cao khiết, nhà thơ lỗi lạc. Tên tuổi ông gắn liền với Dục Thúy Sơn, với những bài kí rất nổi tiếng. Ông đã được thờ ở Văn Miếu, Thăng Long. Thiếu bảo là danh vị cao quý vua Trần ban cho ông. Ức Trai không gọi tên mà chỉ nhắc đến họ, đến danh vị Trương Hán Siêu là một cách xưng hô đầy trọng vọng, cung kính. 

Đền thờ Trương Hán Siêu dưới chân núi Dục Thúy (Ninh Bình)

– Nỗi niềm mà Nguyễn Trãi muốn bày tỏ là nỗi niềm về một tấm lòng “Uống nước nhớ nguồn”, nhìn cảnh thiên nhiên gợi nhớ về nhà thơ từng lỗi lạc một thời mà nay có còn đâu.

1.3.1. Về nội dung

Bài thơ Dục Thúy sơn đã nói về khung cảnh núi Dục Thúy, một vẻ đẹp hùng vĩ và nó không chỉ để lại cho người đọc những cảm xúc sâu sắc về khung cảnh ấy mà người đọc còn cảm nhận được một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đất nước của Nguyễn Trãi.

1.3.2. Về nghệ thuật

– Sử dụng thể thơ ngũ luật linh hoạt

– Hình tượng thơ mĩ lệ, cảnh sắc đượm vẻ thần tiên. 

– Biện pháp tu từ ẩn dụ, so sánh, phép đối giàu nghệ thuật